W dniu 13 kwietnia obchodzimy ogólnopolski Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej – święto ustanowione w hołdzie polskim obywatelom zamordowanym wiosną 1940 roku przez sowieckie NKWD. Wśród nich znajdowało się wielu przedstawicieli lotnictwa – oficerów Wojska Polskiego, instruktorów, inżynierów i wykładowców – stanowiących elitę międzywojennego korpusu sił powietrznych.
Zbrodnia Katyńska pochłonęła życie ponad 21 tysięcy osób. Spośród nich blisko 350 było związanych z polskim lotnictwem – nie tylko jako żołnierze służby liniowej, ale również jako wykładowcy szkół lotniczych, technicy i pionierzy konstrukcji lotniczych. Wielu z nich stanowili uczestnicy wojny 1920 roku oraz doświadczeni oficerowie o wysokich kwalifikacjach. Ich obecność w obozach jenieckich Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa była konsekwencją mobilizacji oraz ewakuacji lotniczych baz i ośrodków szkoleniowych na wschód, zgodnie z założeniami przedwojennego planu obronnego.
Zamordowani zostali bez procesu, wyłącznie za to, kim byli – za mundur, wykształcenie, za służbę dla Rzeczpospolitej. Ich ofiara była próbą unicestwienia potencjału intelektualnego i militarnego odradzającej się Polski. Mord katyński miał wymiar nie tylko militarny, ale również symboliczny – był ciosem wymierzonym w przyszłość i tożsamość naszego kraju.
W Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie pamiętamy o tych, którzy oprócz walki w powietrzu stali się ofiarami jednego z największych aktów terroru XX wieku. Wspominamy dziś lotników, których losy przerwała nieludzka ziemia – Katyń, Charków, Miednoje – i inne miejsca sowieckiej kaźni.
Składamy im hołd. Ich imiona, osiągnięcia i tragiczne losy są częścią naszego dziedzictwa. To właśnie dzięki pamięci o nich możemy dziś pielęgnować wartości, które reprezentowali – odwagę, lojalność i wiarę w niepodległość Polski.
Szczególne miejsce w historii lotnictwa i pamięci o Zbrodni Katyńskiej zajmuje Janina Lewandowska – jedyna kobieta wśród zamordowanych wiosną 1940 roku. Była pilotką szybowcową i samolotową, członkinią Aeroklubu Poznańskiego, a także instruktorką łączności radiowej. Wybuch wojny zastał ją jako ochotniczkę Bazy Lotniczej nr 3.
Po sowieckim zatrzymaniu trafiła do obozu w Ostaszkowie, a następnie – jako jedyna kobieta-oficer – została przewieziona do Kozielska. Choć przebywała w odosobnieniu, aktywnie wspierała współwięźniów i uczestniczyła w organizacji życia religijnego. Zginęła najprawdopodobniej w dniu swoich 32. urodzin, w kwietniu 1940 roku, zamordowana przez NKWD w lesie katyńskim.
W zbiorach Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie znajduje się cenna pamiątka związana z Janiną Lewandowską, która przywołuje jej niezwykłą historię i tragiczny los – jej popiersie wykonane z brązu autorstwa rzeźbiarki Wiktorii Jacyny. To dla nas zaszczyt móc zachowywać pamięć o tej wyjątkowej postaci – lotniczce, patriotce, kobiecie odwagi i ideałów.
W ten szczególny dzień – 13 kwietnia – zachęcamy do odwiedzenia naszego Muzeum i zapoznania się z ekspozycjami poświęconymi polskim lotnikom II wojny światowej – również tym, którzy nie wrócili z niewoli.
