Wystawa została zorganizowana w ramach obchodów 80. rocznicy udziału 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Operacji Market Garden. Wernisaż odbył się 26 września 2024 r. Eksponaty można podziwiać w Hangarze Głównym Muzeum umiejscowione pod samolotem Li-2 będącym radziecką adaptacją maszyn DC-3, których wojskowe wersje znane jako Skytrain lub Dakota brały udział w operacji Market Garden.
W operacji Market Garden kluczową rolę odegrały wojska powietrznodesantowe, w tym dwie dywizje amerykańskie (101. i 82.), brytyjska 1. Dywizja oraz polska 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Brygada została stworzona przez generała Stanisława Sosabowskiego, wybitnego oficera przedwojennego Wojska Polskiego i obrońcę Warszawy w 1939 roku. Dzięki jego determinacji powstała jedna z najlepszych jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uważana za elitarną i nowatorską.
Polscy spadochroniarze byli szkoleni z myślą o misji do okupowanej Polski, która jednak nigdy się nie odbyła. Zamiast tego, Brygada wzięła udział w walkach w rejonie Driel-Arnhem, będących częścią operacji Market Garden. Pierwszy desant spadochronowy polskich żołnierzy miał miejsce 21 września na południowym brzegu Renu. Próbując wesprzeć okrążoną brytyjską 1 Dywizję Powietrznodesantową generała Urquharta, która miała zdobyć most w Arnhem, polscy spadochroniarze napotkali silny opór Niemców. Błędy w planowaniu oraz mocna obrona niemiecka spowodowały, że operacja zakończyła się niepowodzeniem aliantów.
62 lata czekania na sprawiedliwość
Gen. Sosabowski i Brygada nie zostali odznaczeni za udział w Operacji Market Garden. Dowódcy brytyjscy (przede wszystkim marsz. Montgomery’ego i gen. Browninga) starali się ukryć swoją niekompetencję w zakresie planowania i wykonania Operacji i zrzucić winę na Polaków.
Dopiero 62 lata po bitwie o Arnhem (w 2006 r.), dzięki staraniom holenderskich obywateli niderlandzka królowa Beatrycze odznaczyła 6 Brygadę Desantowo-Szturmową (obecnie 6 Brygada Powietrznodesantowa), kontynuatorkę tradycji 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej najwyższym holenderskim odznaczeniem – Orderem Wojskowym Wilhelma, a gen. Sosabowskiego pośmiertnie Medalem Brązowego Lwa.
Oba te oryginalne odznaczenia będzie można zobaczyć na wystawie.
Wystawa czasowa 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa w operacji Market Garden 1944 jest prezentowana w Hangarze Głównym w ramach ekspozycji stałej Skrzydła i Ludzie XX wieku. Zawiera memorabilia pochodzące ze zbiorów Sali Tradycji – Muzeum 6 Brygady Powietrznodesantowej oraz Sali Tradycji 18 Bielskiego Batalionu Powietrznodesantowego, a także od osób prywatnych.
Wśród najciekawszych eksponatów znajduje się m.in. nieprezentowany wcześniej oryginalny sekretarzyk gen. St. Sosabowskiego przekazany 6 Brygadzie Powietrznodesantowej przez prawnuka generała, profesora Hala Sosabowskiego w 2023 r.
CIEKAWOSTKA
Osobisty sekretarzyk gen. Stanisława Sosabowskiego będący darem od żołnierzy 1 SBS w dowód szacunku i uznania, wykonano z drewna pozyskanego ze skrzyń do transportu pomarańczy. Jeżeli ktoś ma dobry lub nawet normalny węch to pochylając się nad sekretarzykiem, do tej pory może wyczuć cytrusowy zapach.
Na wystawie można zobaczyć także odznaczenia przyznane Generałowi i Brygadzie, replikę sławnego sztandaru Surge Polonia, elementy wyposażenia spadochroniarzy z czasów II Wojny Światowej oraz liczne dokumenty i fotografie z epoki.
Prezentowane są oryginalne umundurowania wraz z wyposażeniem żołnierzy 1 SBS, zarówno z okresu wczesnego szkolenia, jak również desantu pod Arnhem – w tym kurtka spadochronowa typu Denison Smock mjra Stanisława Lucjana Karpińskiego, oficera wywiadu Brygady, po wojnie przyjaciela gen. Sosabowskiego i szefa Związku Polskich Spadochroniarzy w Wielkiej Brytanii. Wyjątkową ciekawostką jest składany rower spadochronowy również desantowany na pole walki.
Sztandar Surge Polonia dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej został wykonany w Warszawie w ciągu roku 1942, następnie przez ponad rok był ukrywany i przenoszony z miejsca na miejsce. Dopiero w kwietniu 1944 r. zdołano przerzucić go drogą lotniczą do Wielkiej Brytanii, gdzie 15 czerwca został oficjalnie wręczony gen. Sosabowskiemu przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. Sztandar nigdy nie powrócił do Polski, a zaprezentowana replika sztandaru została przygotowana specjalnie dla 6 Brygady Powietrznodesantowej.
Celem wystawy jest przybliżyć szerszej publiczności historię 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej i operacji Market Garden oraz przywrócić pamięć o bohaterskich żołnierzach spod Arnhem.
Będzie można ją zwiedzać do końca 2024 roku.
Mecenasem wystawy jest Kraków Airport.
Opracowanie wystawy:
Ewa Cuber-Strutyńska – kurator,
Mateusz Tułodziecki – tekst i dobór materiałów,
Piotr Kolasiński – dobór i opis obiektów,
Aleksandra Blachnicka – opis obiektów,
Arkadiusz Morawski – projekt i opracowanie graficzne,
Marcin Kralka – opracowanie graficzne.
