Nazwa wywodzi się z idei i koncepcji budowy lotnisk z 1923 r., mającej francuski rodowód, łączących funkcje bazy wojskowej i portu cywilnego. Centralne miejsce zajmowało koliste pole wzlotów z rozlokowanymi na planie czworo- lub sześcioboku grupami hangarów i cywilnego dworca lotniczego. Pojawienie się jej w Polsce jest zasługą gen. Włodzimierza Zagórskiego dowódcy Departamentu IV Żeglugi Powietrznej M.S.Wojsk. W latach 1924-25 główny wkład w adaptację koncepcji do warunków polskich wniósł kpt. inż. Adam Mrówka.
W połowie lat 20. XX w. do modernizacji wytypowano największe z polskich lotnisk: Kraków-Rakowice, Dęblin, Poznań-Ławica, Toruń. Również planowane nowe lotniska na Okęciu w Warszawie oraz Skniłów we Lwowie miały mieć taki układ. W 1925 r. w Krakowie oddano do użytku nowoczesny dwunawowy hangar o konstrukcji żelbetowej, pierwszy z zachodniej grupy. Ze względu na wysokie koszty, z wykonania kolejnych zrezygnowano na rzecz, zaprojektowanych przez Górnośląskie Towarzystwo Przemysłowe, hangarów jednonawowych o konstrukcji stalowej o wymiarach 55 m x 56 m. Ich projektantem był inż. Bronisław Kowalski, a kierownikiem budowy i autorem projektów wykonawczych prof. inż. Izydor Stella – Sawicki. Zautomatyzowane, stalowe wrota hangarów zaprojektował inż. Ignacy Brach.
Oddane do użytku w 1929 r. były zaliczane do grona największych i najnowocześniejszych budowli tego typu na świecie. Stały się jednym z symboli krakowskiego lotniska Rakowice – Czyżyny. Unikalny dach podwieszony został do zewnętrznych trzech łuków nośnych o stalowej, kratownicowej konstrukcji. Dzięki temu uzyskiwano, niezakłóconą obecnością podpór, zadaszoną powierzchnię około 3600 m2 dla czterech eskadr myśliwców.
Na terenie lotniska Rakowice – Czyżyny powstało w sumie sześć takich budowli, pięć na potrzeby 2. Pułku Lotniczego i jeden w 1931 r. dla Polskich Linii Lotniczych LOT. W Polsce wybudowano blisko 30 tego typu hangarów z około 100 planowanych.
Realizacja inwestycji budowlanej, zainicjowanej w 1925 r. przez płk. pil.Jerzego Boreyszę, dowódcę 2. Pułku Lotniczego, na lotnisku Rakowice – Czyżyny spowolniła po 1936 r. i została przekreślona ostatecznie przez wybuch II wojny światowej. Od września 1939 r. lotnisko okupowane przez Niemców było rozbudowywane (w tym betonowy pas startwy i droga kołowania) i wykorzystywane na potrzeby Luftwaffe.
W styczniu 1945 r. wycofujący się Niemcy dokonali poważnych zniszczeń w infrastrukturze lotniska, wysadzając w powietrze np. większość hangarów. Po wojnie odbudowano dwa, w tym Hangar Główny Muzeum. W zachodniej grupie hangarowej zachowały się jedynie relikty budynków m.in. ściany zachodniej hangaru nr 5, płyt hangarowych i przed hangarowych, ścian hangaru żelbetowego nr 1-2.
Przez blisko 80 lat teren lotniska Rakowice – Czyżyny w większości ulegał stopniowej degradacji, w szczególności po jego zamknięciu w 1963 r. Stopniowa rewitalizacja została rozpoczęta przez Muzeum w latach 90-tych XX w.
W nawiązaniu do historycznych planów rozwoju lotniska i do dawnego Hangaru nr 5, Muzeum Lotnictwa Polskiego – wspólnie z Województwem Małopolskim – zaplanowało budowę hali ekspozycyjnej typu hangarowego z infrastrukturą i zagospodarowaniem terenu.
Celem inwestycji jest wzmocnienie infrastruktury Muzeum i wyeksponowanie blisko 40 unikatowych statków powietrznych, w tym szybowców. Powstanie hala ekspozycyjna o powierzchni 2613 m2 z antresolą 665 m2 dla wystawy pt. „Z wiatrem i pod wiatr – lotnictwo cywilne” o roli i osiągnięciach lotnictwa cywilnego w Polsce.
Inwestycja uzyskała dofinansowanie z Rządowego Funduszu Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych – edycja II w wysokości 22,14 mln zł brutt
Wkład własny i koszty obsługi procesu inwestycyjnego pokryje Województwo Małopolskie.
Łączny koszt budowy z obsługą oszacowano na 25,4 mln zł brutto.
Zakończenie budowy przewidziano do lipca 2024 r.
W późnych latach – 20. XX w. – okresie świetności, lotnisko obejmowało nieregularny teren zbliżony do wielokąta. Okres rozbudowy lotniska trwającyod roku 1924 przyniósł prawie czterokrotny wzrost powierzchni, kilkanaście nowoczesnych budowli, w tym Zachodnią Grupę Hangarową i nowe domy mieszkalne dla kadry. Określono w tym czasie również plan rozbudowy o nowe tereny – głównie na kierunku południowo-wschodnim.
Rozpoczęto rozbudowę terenów startowych, co wymagało jednak przeniesienia m.in. bocznicy kolejowej i stworzenia systemu dróg obwodowych. Rozwój krakowskiego lotniska trwał do około roku 1936. Tuż przed wybuchem wojny lotnisko przyjęło formę układu centralnego, z możliwością startu i lądowania w wielu kierunkach. W latach 1921-1939 na lotnisku stacjonował 2. Pułk Lotniczy.
Dalsza rozbudowa lotniska była prowadzona przez niemieckiego okupanta. Kraków (stolica Generalnego Gubernatorstwa) potrzebował wielkiej bazy lotniczej. Wydłużono pola wzlotów w kierunku wschodnim i rozszerzono je również na północ. Do końca 1944 roku przeprowadzono prace niwelacyjne, kanalizacyjne, drogowe i fortyfikacyjne. Zbudowano nowe betonowe drogi kołowania oraz samochodowe. Niemcy zaczęli również prace przy betonowym odcinku pasa startowego.
W tym czasie krakowskie lotnisko zaczęło przybierać formę złożonej struktury o układzie centralnym połączonej z bocznymi odnogami ogniskując się właśnie na pasie startowym. Niemcy, tworząc zaplecze dla operacji lotniczych Luftwaffe, w tym na froncie wschodnim, rozbudowali pas startowy, którego betonowa część w 1945 r. mierzyła 1065 m. dł. i 50 m. szer. W pierwszym tygodniu stycznia 1945 r. Niemcy, wycofując się pod naporem Armii Czerwonej, wysadzili w powietrze ważniejsze elementy infrastruktury lotniska m.in. 5 hangarów (w tym jeden podwójny) o pow. użytk ok. 18 tys. m2.
Od stycznia do jesieni 1945 r. lotnisko było w rękach Rosjan i użytkowane głównie przez lotnictwo sowieckie. W październiku tego roku na Rakowicach – Czyżynach rozlokowały się polskie pułki lotnictwa myśliwskiego, w których w latach 1945/46 kadrę dowódczą stanowili w większości sowieccy oficerowie i podoficerowie. W roku 1953 zakończono prace betonowania całości pasa startowego, liczył on 2006 m. dł. i 52,6 m. szer. Łączna długość betonowych dróg kołowania przekraczała 5 000 m i miała powierzchnie ponad 100 000 m2. Powierzchnia całego lotniska wynosiła 2.976.759 m2.
W latach 1949-53 udało się odbudować 2 spośród 5 zniszczonych przez Niemców hangarów, w tym obecny Hangar Główny Muzeum. Lotnisko było używane przez eskadry Lotnictwa Ludowego Wojska Polskiego (m.in. 2. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego do 1955 r.), PLL LOT oraz Aeroklub Krakowski, a od 1957 również przez Zespół Lotnictwa Sanitarnego. W 1957 r. oddano do użytku nowy port lotniczy. Według danych za rok 1961 na krakowskim lotnisku odprawiono prawie 40 tysięcy pasażerów, rok później liczba ta wzrosła do 56 tysięcy. Rok 1963, kolejny rok rozbudowy Nowej Huty, położył kres istnieniu lotniska Kraków-Czyżyny, a jego funkcję przejęły Balice oraz Pobiednik Wielki. Tereny lotniska oddano pod budowę Politechniki Krakowskiej oraz dwupasmowej arterii, która przecięła istniejący pas startowy. Użytkownikiem niewielkiego odcinka pasa zostało Muzeum.
Po 40 latach postępującej degradacji, Muzeum Lotnictwa Polskiego – które jest inicjatorem i gwarantem utrzymania ładu przestrzennego na tym terenie – przywróciło ograniczone funkcje lotnicze temu miejscu. Wykonano częściowy remont pasa i przebudowano fragment drogi kołowanie. Od 2003 r. funkcjonuje lądowisko zarejestrowane EPKC przy Muzeum Lotnictwa Polskiego o współrzędnych N50°05’03.4” E19°59’25.8”.
Okazjonalnie znów korzystają z niego statki powietrzne, lotnicy i publiczność, w tym uczestnicy pokazów i okolicznościowych przelotów. Część użytkowana przez Muzeum i Politechnikę Krakowską ma blisko 740 m dł. Betonowy pas dawnego lotniska, wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego, zasługuje na szczególną ochronę substancji i funkcji. Jest świadkiem historii Polskich Skrzydeł i obiektem polskiego muzealnictwa technicznego.
Południowa Grupa Hangarowa obejmowała budynki i budowle lotniskowe powstałe w latach 1931-1953. W latach 1931-32 wzniesiono dwa hangary łukowe numer 6 i 7 dla eskadr myśliwskich i pomocniczych 2. Pułku Lotniczego. Pod względem konstrukcji były one identyczne z wybudowanymi wcześniej obiektami nr 3, 4 i 5 projektu inż. Bronisława Kowalskiego, wchodzącymi w skład Zachodniej Grupy Hangarowej. W 1935 roku ukończono budowę zespołu zaplecza magazynowo-technicznego, na który składały się dwie parterowe hale oraz budynek piętrowy położone na tyłach hangaru nr 6. W obiektach tych, oprócz warsztatów naprawczych, funkcjonowały kierowane przez inż. Wacława Czerwińskiego Wojskowe Warsztaty Szybowcowe.
Opracowano w nich i seryjnie wytwarzano szybowce WWS-1 Salamandra, WWS-2 Żaba i WWS-3 Delfin. W skład założenia wchodziły również znajdujące się w jego południowej części kotłownia, rampa kolejowa oraz podziemne zbiorniki paliw, zlokalizowane przed hangarami. Ostatnim obiektem, jaki miał powstać na terenie południowej grupy hangarowej, była nowoczesna hamownia dla silników lotniczych, zlokalizowana w jego wschodniej części. Jej budowę przerwał wybuch II wojny światowej. Niemcy podczas okupacji w latach 1939-1945 rozbudowali lotnisko jako bazę Luftwaffe w szczególności do ataków na Związek Sowiecki na froncie wschodnim.
Na terenie Południowej Grupy Hangarowej wybudowano m.in. parterowy budynek kancelarii, a także rozbudowano infrastrukturę pomocniczą. W jego zachodniej części powstał betonowy pas startowy, do którego dojazd z poszczególnych grup hangarowych wytyczono betonową drogą kołowania. W styczniu 1945 r. Niemcy, wycofując się z Krakowa, zniszczyli znaczną część infrastruktury lotniska.
W latach 1949-53 udało się odbudować 2 spośród 5 zniszczonych przez Niemców hangarów, w tym obecny Hangar Główny Muzeum. W tym samym okresie na terenie Południowej Grupy Hangarowej powstał niewielki budynek spadochroniarni. Wraz z pojawieniem się samolotów odrzutowych przedłużono w kierunku zachodnim betonowy pas startowy. Liczył 2006 m dł. i 52,6 m szer. Doprowadzono do niego drogę kołowania. Prace ukończono w 1953 r.
Lotnisko było używane przez eskadry Lotnictwa Ludowego Wojska Polskiego (m.in. 2. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego do 1955 r.), PLL LOT oraz Aeroklub Krakowski, a od 1957 r. również przez Stację Lotnictwa Sanitarnego. Rok 1963, kolejny rok rozbudowy Nowej Huty położył kres istnieniu lotniska Kraków-Czyżyny, a jego funkcję przejęły Balice oraz Pobiednik Wielki.
Najpierw powstał Ośrodek Ekspozycji Sprzętu Lotniczego przy Aeroklubie Krakowskim, będący zalążkiem instytucji muzealnej. Działalność wystawienniczą zainaugurowano w 1964 roku ekspozycją z okazji 20-lecia Ludowego Lotnictwa Polskiego.
W 1967 roku krakowska instytucja znalazła się pod opieką Naczelnej Organizacji Technicznej i zmieniła nazwę na Muzeum Lotnictwa w Krakowie. W 1971 roku uzyskała osobowość prawną i kontynuowała działalność jako Muzeum Lotnictwa i Astronautyki, którego organizatorem było Ministerstwo Komunikacji.
W 1990 roku instytucja zmieniła nazwę na Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. Rozpoczął się trwający do dzisiaj proces modernizacji jego siedziby i infrastruktury. W 1993 r. oddano do użytku nowy hangar (tzw. Mały Hangar), wzorowany na budowlach z okresu I wojny światowej, w którym schronienie znalazły najcenniejsze eksponaty z początkowego okresu rozwoju lotnictwa. W 1999 roku Muzeum uzyskało status samorządowej Instytucji Kultury Województwa Małopolskiego. W 2004 roku, ukończono budowę dwóch hangarów łukowych. Jeden z nich użytkowany jest przez Sekcję Lotnictwa Policyjnego KWP w Krakowie. Dzięki temu na terenie Południowej Grupy Hangarowej ponownie prowadzone są operacje lotnicze.
Symbolem modernizacji i zarazem znakiem rozpoznawczym Muzeum stał się Gmach Główny oddany do użytku w 2010 roku i współfinansowany z Funduszy Europejskich oraz z budżetu Województwa Małopolskiego. Nowy obiekt, którego architektura jest inspirowana kształtem śmigła, nawiązuje również do godła przedwojennej 122. Eskadry Myśliwskiej stacjonującej na terenie lotniska Rakowice-Czyżyny. W latach 2017-2021 dużą inwestycją był remont hangaru nr 6 oraz budynków dawnego zaplecza technicznego, kancelarii i spadochroniarni, co pozwoliło na otwarcie nowych wystaw stałych i wygospodarowanie dodatkowej przestrzeni ekspozycyjnej.
Zadanie zrealizowano w ramach inwestycji pn. Rewaloryzacja zespołu zabytkowych budowli inżynieryjnych dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny wraz z adaptacją na potrzeby Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowi. Inwestycję sfinansowano z Funduszy Europejskich (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020), z budżetu województwa małopolskiego i ze środków własnych Muzeum.
20 kwietnia br. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie podpisało umowę na realizację inwestycji „Heksagon – budowa hangaru dla Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie”.
Uroczystość rozpoczęła się o godz. 12:30. Gościem honorowym była pani Iwona Gibas– Członek Zarządu Województwa Małopolskiego. Po okolicznościowym wystąpieniu pani Marszałek nastąpiło podpisanie umowy o realizacji inwestycji pomiędzy Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, a Przedsiębiorstwem Budowlano-Produkcyjnym Łęgprzem Sp. z o.o. z siedzibą w Krakowie.
– To wyjątkowy dla naszego Muzeum dzień, który bez wątpienia przejdzie do historii – powiedział podczas wczorajszej uroczystości Dyrektor Muzeum, Tomasz Kosecki.
– To także wspaniały prezent z okazji przypadającego na ten rok 60-lecia istnienia Muzeum.
Tematem planowanej wystawy jest szybownictwo i lotnictwo sportowe od lat 30. po lata 90. XX wieku. Na ekspozycji pojawi się ok. 40 obiektów wielkoskalowych: szybowców i samolotów. Wystawa uzupełniona będzie didaskaliami w postaci instalacji scenograficznych, obiektów i ekspozytorów edukacyjnych, tablic i opisów – również w formie interaktywnej. W projekcie znajduje się także szczególna atrakcja multimedialna: symulator lotu szybowcem oraz symulator lotu lotnią.
Układ oraz sposób eksponowania statków powietrznych będzie nawiązywał do tendencji ekspozycyjnych z lat 20. XX wieku. W wyniku tego zabiegu uwaga zwiedzających skoncentruje się na unikatowych, odrestaurowanych szybowcach.
Nowy hangar muzealny ma być gotowy do lipca 2024 roku. Wykonawcą zostało Przedsiębiorstwo Budowlano-Produkcyjne Łęgprzem z siedzibą w Krakowie Łączny koszt budowy z obsługą oszacowano na 24,6 mln zł, z czego ponad 21,4 mln zł to środki pozyskane w ramach dofinansowania z Rządowego Funduszu Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych. Pozostałą część kwoty pokryje Województwo Małopolskie.
